THƯ GỬI BẠN CHĂN TRÂU (Y PHƯƠNG )

Thư gửi bạn chăn trâu một thuở

Chính ơi!
Chúng mình xa quê hương Co Xàu vừa tròn bốn mươi năm, hai tháng, mười sáu ngày. Bạn và tôi đều cùng nhuốm mày râu sương móc. Tóc trên đầu mỗi ngày mỗi thu. Mắt mỗi ngày mỗi đông. Trán mỗi ngày mỗi hạ. Đôi chân đi lẹt xẹt như hai que rang lạc, không còn rắn chắc như cột đá thề ngày nào nữa. Có phải chúng mình đang dịch dần về phía trời loang loáng màu cam chín rộ, nơi có những hàng cây bồ đề rung rinh lá như chào hỏi.

Tự nhiên, hôm nay tôi lại nhớ đến cái thuở chăn trâu cắt cỏ ở trong thung lũng Phà Làng. Nỗi nhớ hiện lên như một đoạn phim, hình ảnh bơi đi cực chậm. Đây rồi. Thung lũng Phà Làng nằm lọt thỏm trong vòng quây núi đá vôi. Nơi mà người làng mình trồng bạt ngàn khoai lang tím. Giây khoai lang bò chơi chơi như bầy trẻ trâu. Hễ có đứa nào ngóc đầu lên là bị lộ. Ê thằng Hính thằng Ỏi mày trốn ở đằng gốc đá kia. Thằng Ón thằng Xành, chúng mày đừng chui trong bụi nữa, tao đã nhìn thấy hết. Pằng pằng pằng pằng …thằng In ngoẻo rồi còn cười được á. Tiếng súng mồm nổ dồn dính va vào thành vách đá. Nổ giòn tan .Nổ trắng tóa lóa. Nổ thơm múi cam sành. Nổ thơm múi bưởi xanh. Tiếng nổ pằng pằng, làm cái sướng bay vút lên như đôi cánh con chim én. Núi rừng đang ngút ngứt ngủ say, bỗng chốc phải bừng tỉnh giấc, vì chúng mình mải mê đùa nghịch. Nhưng núi cũng kịp mở mắt rồi. Núi ôm ròa lấy khăn bông mây mà lau mặt. Núi rừng cười nghiêng nghiêng ngất ngất. Râu tóc núi mượt xanh, dù chẳng bao giờ “ngài” cầm lược mà chải. Núi chỉ hất ngược lên một cái, râu tóc lại nằm đâu nguyên nếp đấy.

Ôi, tôi nhớ cái ngày xưa thời của chúng mình sao mà đẹp thế, hồn nhiên thế. Cả đàn trâu bò chúng cũng biết ngoan ngoãn nghe lời, chứ không quậy phá như trâu bây giờ. Chúng nó cắm cúi mài sừng gặm cỏ nhả nhùng xoàn roạt xoàn roạt. Cỏ nhả nhùng dính đầy hai hàm răng vàng khè. Còn cỏ mõm chó thì găm vào lông đuôi buồn buồn, làm nó khó chịu. Trâu vung mãi vẩy hoài, mà cái buồn của cỏ mõm chó không chịu rơi ra. Mỗi khi có thằng nào dính đạn pằng nằm “chết”, là trâu ngửa cổ lên trời cười. Trâu cười mà không thèm phát ra tiếng kh..rúc kh…rích. Một kiểu cười “tiết kiệm năng lượng”. Trâu do chúng mình chăn dắt từ nhiều năm, nên chúng khôn như người. Trâu nhà nào thì mang tính tình chủ nhân nhà nấy. Thế mới tài chứ. Đến súc vật mà cũng còn có cá tính.

Trâu làng mình mà đi húc đọ với trâu làng khác, cầm thua là cái chắc. Mặc dầu con nào con nấy cao to, vâm váp như hổ như voi. Người làng mình có thói quen nhường nhịn. Nên trâu bò cũng lành hiền. Nhường nhịn là đức tính tốt đẹp từ đời ông tổ. Chả thế mà ngày nay còn có cánh đồng mang tên tổng Nhượng Bạn. Có đám ruộng mang tên Nà Slâm. Nà Slâm nghĩa là đám ruộng có trái tim. Trái tim biết phải trái, biết đến đâu là cái ngưỡng của lòng người. Ở thanh phố lâu ngày, tôi mới ngộ ra, có khá nhiều người xem cái sự nhường nhịn là dại dột. Nhường nhịn là đức hy sinh mù quáng. Đắng chát thật. Nhưng thôi. Chúng mình chả bàn đến cái sự ganh đua, cái sự không nén mình mà chịu thiệt thòi, không chịu thua em kém chị. Nếu nhắc đến cái sự lời lãi được mất, chỉ tổ làm cho mình nhạt miệng lạnh lưng thôi mà. Phải không Chính.

Bạn ạ. Vào cái tuổi này, tôi chợt nghĩ, con cái chúng mình bị thua thiệt quá nhiều so với thời lứa bọn ta. Chúng nó sinh ra và lớn lên trong lòng thành thị. Nên bọn trẻ chả bao giờ có cái thú được chăn trâu cắt cỏ, đốt lửa trên đồng. Chả bao giờ được chơi trò đánh trận giả. Chơi cướp cờ. Chơi khênh quan lớn về làng. Quan lớn đội mũ cánh chuồn làm bằng lá chít. Quan lớn buồn. Quan lớn không nhịn được. Quan lớn “bủm” ra một tiếng, làm thối um những người khiêng kiệu. Rồi đùng đùng quan lớn đòi tắm bùn. Lập tức bùn được bôi trét lên trên người quan lớn. Được tắm bùn, loài người như được trở về nguồi cội. Ai cũng đều từ bùn đất mà lên. Không ai sang hơn ai. Không ai hèn hơn ai. À, nói đến đây làm tôi nhớ đến mấy cái trò dịch vụ tắm bùn, tại các tụ điểm du lịch trong Nam Ngoài Bắc. Hết sức vớ vẩn phải không bạn. So với tụi mình chỉ trò trẻ con. Mấy ông to bà lớn tồng ngồng ục ịch ngâm người trong bùn mà lấy làm thích thú. Bùn chảy tồ tồ vào bồn như sữa đặc. Chả biết đấy là bùn nhân tạo hay bùn tự nhiên. Tôi chỉ thấy bùn thơm tho như thịt con nhà giàu. Chúng chảy vào bồn lễnh loãng lơ ngơ như bò lạc. Bùn vừa chảy vừa ngái ngủ. Chán chết. Thế mà mấy ông mấy bà rỗi việc, lấy hai tay khum khum miết bùn lên mặt. Thế rồi, họ còn kháo nhau rằng tắm bùn là để trị liệu, tái tạo làn da non. Chắc có thế thật. Họ rối rít khoe ở đây chúng em có nhiều loại bùn lắm. Bùn non. Bùn biển chết. Bùn trầm tích Isael. Bùn trộn sữa tươi…Nhưng khi tắm xong, lại thấy ngứa ngáy đỏ tấy khắp người. Ngứa kinh khủng khiếp. Ôi chao! Những người nhiều tiền lắm của, thật rách việc lắm chuyện. Họ chỉ thích gây sự vô công cho mình. Đã thế lại còn dại dột khoe khoang trước bàn dân thiên hạ. Với bọn ta, đã một thời từng tắm cả một cánh đồng bùn. Đấy mới là đại yến tiệc. Bùn là quê hương, là gốc gác của con người. Tuy rằng bùn bốc mùi tanh ngái ngái, nhưng trên mặt bùn, váng nổi lên đẹp như vân gỗ cẩm lai. Váng bùn tự do bơi đi đi, tự do xoay lại lại, tự do neo đậu, tự do kết dính. Nên bùn có vẻ đẹp tự nhiên. Đẹp như những đứa con da nâu tóc đen của dân cày. Và rồi khi mặt trời nóng lên, bóng mấy thằng tắm bùn đen nhẻm như vừng ngà hóóc. Hạt vừng nào cũng cười rất to, hét rất vang trên cánh đồng mỡ màu vàng óng. Đấy là bài ca trời đất, chẳng có gì sướng bằng tự hát trên cánh đồng làng mình. Phải không Chính. Nhớ những khi mình đi ngay qua đây, đều lấy hơi hít vào lòng thật sâu, và thở ra thật từ từ, cái mùi bùn non như hơi thở của đồng ruộng. Tôi thấy lại trong mình cả một thời trẻ trâu. Trẻ trâu thì phải có mùi tanh của bùn. Vì thế, bùn đất là bài ca no ấm của loài người, và mình luôn có cái để mà viết.

À này! Bạn còn nhớ không, hồi ấy bọn mình thích bày trò làm “dziều mằn”. Cái từ dziều mằn mà tôi không sao dịch ra tiếng Việt rành rẽ được. Nó giống như hỏa lò. À đúng rồi, hỏa lò được làm bằng những hòn đất thó khô cong. Xếp những hòn đất thó to bằng nắm đấm, làm thành hình một chiếc nón. Chiếc nón úp xuống đất, gọi là dziều mằn. Dziều mằn xếp từ chân lên đến ngọn, rồi thì ta chất củi vào đun. Đun cho đến chừng nào thấy từng hòn đất chín nục như than hồng, là tuồn nhanh khoai lang vào trong lòng, vùi nó xuống, đập cho nó tơi ra. Hơi nóng từ đất nung chín đỏ, nó sẽ truyền cái hừng hực đến lần vỏ, đến từng ngõ ngách. Nó sẽ chín tới gan ruột. Khi mặt trời như lòng đỏ trứng gà tụt dốc, là lúc khoai lang bắt đầu bốc mùi ngọt như mía lùi. Mùi khoai nướng đánh thức các cơ quan khứu giác, vị giác, đồng loạt lốm ngốm đòi ăn cả vỏ. Trời ơi, nhai cái thứ này thì ngọt từ kẽ răng ngọt xuống đến gót chân. Thơm từ vải áo chàm đến chiếc móng tay bị rụt. Ăn từ từ thôi kẻo bỏng rát, kẻo méo cả mồm lẫn miệng. Dặn là dặn thế thôi, nhưng kia kìa, nó đã bỏng lên đến hai dái tai. Hai dái tai rung rinh sáng như hai nụ điện… Ngày đó, tôi vẫn nhớ cái thằng Phơn con nhà ông Phon. Nó có thói ăn gian khôn vặt từ ngày còn học lớp một. Phơn bí mật dúi khoai vào trong các bụi rậm, hoặc lấp trong đất mùn. Chờ cho bọn mình đuổi trâu đi khỏi, nó mới quay lại chỗ đun dziều mằn. Phơn ta nhớn nhác trông trước ngó sau, không thấy ai, nó bèn lấy tay lùa khoai lang chín nẫu bỏ vào vạt áo mang về. Trên đường, Phơn vừa bóc ăn những củ khoai nần nẫn có màu vàng ươm, vừa thổi phù phù cái mùi thơm bay ra để dụ đàn trâu nhà nó. Trâu nghe thấy có khoai lang nướng, thế là chúng kẽo kẹt lóp cóp gõ mõ kéo theo sau thằng Phơn về chuồng. Nghe nói bây giờ nó làm đến chức trưởng phó gì ở ngòai tỉnh hay trong huyện. Lâu lắm tôi không nhìn thấy Phơn. Chả biết cái mặt nó méo tròn ra làm sao nữa.

Hàng năm, tôi vẫn háo hức lên lịch về thăm quê núi. Lần nào tôi cũng tha xuống thành phố một bao bố khoai lang tím. Nhìn khoai lang ngơ ngác lạ lẫm, củ nào cũng im thin thít, làm tôi buồn thắt ruột. Chúng nằm la liệt trên nên gạch hoa lạnh toát. Tôi biết chúng đang nhớ đất, nhớ làng. Lòng dạ tôi khi đó bứt rứt không yên như củ khoai lang Co xàu. Làm người thành thị có gì vui, có gì sướng, có gì sang trọng đâu Chính nhỉ. Người thành phố họ nhìn nhau qua cổ áo là lượt, qua đôi giày da bóng loáng đắt tiền, qua con xe có bốn năm sáu bánh, qua cách ăn tiêu ... Nghĩa là có rất nhiều cách nhìn đời xuyên qua kẽ ngón tay trỏ. Có một hôm, tôi dừng xe bên mép đường. Tôi đang lúi húi sửa lại cái quai mũ bảo hiểm, bỗng có một con bé đáng tuổi con mình, lườm lườm nhìn tôi rồi nó hét: Đồ nhà quê! Không đi ngay mà còn đứng đấy ngáng đường người ta à. Đấy. Chính nghĩ xem. Người thành phố văn minh lịch sự ở chỗ nào. Mình không trách trẻ con. Nhưng mình buồn vì những người lớn. Họ đã không biết cách làm gương sáng cho con trẻ làm theo.

Bây giờ, thấy nước khoai rỉ ra, người thành phố lại bảo đấy là khoai lang tiết mật. Khoai tiết mật ư? Nước mắt người nhà quê đang âm ỷ khóc đấy. Khóc ở trong lòng bởi cái sự giàu nghèo xứ mình ngày càng xa cách. Khóc ở trong lòng nên nó ngọt như dao bài, làm đứt từng khúc ruột.

Chính ơi. Khi viết những dòng này, tôi biết bạn cũng yêu cái làng Pò Tấu nghèo nàn của cải, nhưng giàu có về tâm hồn,về nhân cách. Ở đấy bạn đã được sinh ra và lớn lên. Mặc dù nơi đó đâu phải cố hương của bạn. Nhưng chúng mình đã có chẵn mười năm làm trẻ trâu. Trẻ trâu là quãng đời thủm thẳm ngấu mùi bè bạn. Cách đây chưa lâu, tôi có viết “Bạn cũ quý hơn thuốc…”. Bạn đúng là viên thuốc quý, đã chữa lành nỗi buồn xa xứ cho tôi. Chính à.

Thư đã dài. Tôi chúc trong nhà bạn lúc nào cũng có tiếng khóc tiếng cười của con trẻ.

Chào Chính nhé.
Bạn chăn trâu một thuở.